The killers (1946)

Η πρώτη εμφάνιση του Burt Lancaster στη μεγάλη οθόνη έμελλε να είναι σε ένα κορυφαίο film noir που σκηνοθέτησε ο Robert Siodmak και έγραψε ο Anthony Veiller. Η αρχή της ταινίας στηρίχτηκε σε ένα διήγημα του Ernest Hemingway. Συμπρωταγωνιστεί η Ava Gardner, στον πρώτο κεντρικό της ρόλο.

Ρίσκο από κάθε άποψη να μπει δίπλα στον πρωτοεμφανιζόμενο πρωταγωνιστή μια άγνωστη μέχρι τότε ηθοποιός. Ρίσκο που πέτυχε. Ο Lancaster γεμίζει επιβλητικά την οθόνη ως Swede («Σουηδός») και η Gardner αφήνει εποχή ως μια από τις ομορφότερες femmes matales του film noir.

Η ταινία αποτελεί επιτομή του είδους με ορισμένα πρωτοποριακά στοιχεία. Η ιστορία του Hemmingway ολοκληρώνεται στο πρώτο δωδεκάλεπτο της ταινίας, όπου περιλαμβάνονται μάλιστα αυτούσιοι διάλογοι από το βιβλίο. Δύο δολοφόνοι μπαίνουν σε ένα μικρό επαρχιακό diner. Ψάχνουν τον Swede και τρομοκρατούν τον ιδιοκτήτη, τον μάγειρα και τον μοναδικό πελάτη. Κάπου εδώ το διήγημα του Hemmingway τελειώνει, αλλά εμείς μένουμε με την απορία: Γιατί τον ψάχνουν; Και αμέσως μετά: γιατί δεν κάνει τίποτα για να αποφύγει τον θάνατό του;

Εδώ έχουμε την επιτομή του film noir όπως διαμορφώνεται στην ώριμη περίοδό του. Έλλειψη διεξόδου, απόλυτος φαταλισμός, παθητική αναμονή, ηττημένοι άντρες και τραγικό τέλος. Ο πόλεμος έχει πρόσφατα τελειώσει, οι σκληροί χαρακτήρες της πρώτης εποχής του noir δίνουν τη θέση τους σε τραγικούς και αντιφατικούς ήρωες, η απαισιοδοξία και η παραίτηση κυριαρχούν. Η noir ιστορία έχει βάθος, ένταση και μια ατέλειωτη γκάμα αποχρώσεων του γκρι. Η ταινία του Siodmak είναι εξαιρετική στο να ορίσει τη διαφορά ανάμεσα στο film noir και το αστυνομικό. Δεν υπάρχει happy end, οι καλοί δεν γλυτώνουν (ούτε όμως απαραίτητα και οι κακοί), οι σκληροί άντρες λιώνουν από γυναικείες ματιές και υπογράφουν αβίαστα την πορεία προς την αυτοκαταστροφή τους.

Μετά τον θάνατο του Swede, η υπόθεση ξετυλίγεται μέσα από διαδοχικά φλασμπακ. Πρωταγωνιστούν ο ερευνητής της ασφαλιστικής εταιρείας που ψάχνει την υπόθεση και ο αστυνομικός, παιδικός φίλος του Swede. Ξέροντας πλέον την τραγική κατάληξη μπορούμε απλά να παρακολουθήσουμε την εξιχνίαση του μυστηρίου. Γιατί ο πρωταγωνιστής δολοφονήθηκε και πολύ περισσότερο γιατί αδιαφόρησε για το θάνατό του;

Η ιστορία πάει έντεκα χρόνια πίσω, όταν ο Swede εγκαταλείπει το μποξ και μπαίνει σε κύκλους κακοποιών. Στους κύκλους αυτούς γνωρίζει και ερωτεύεται (μέχρι θανάτου – στην κυριολεξία) την Kitty Collins. Η σκηνή όπου ο Lancaster ερωτεύεται κεραυνοβόλα, σιωπηλά και οριστικά την Gardner είναι εξαιρετική. Θυμίζει την αντίστοιχη σκηνή από την ταινία της ίδιας χρονιάς «The postman always rings twice» ανάμεσα στον John Garfiel και τη Lana Tarner.

Το κουβάρι συνεχίζει να ξεδιπλώνεται ακολουθώντας τη διαδρομή του Swede. Έμεινε τρία χρόνια φυλακή για να καλύψει την Kitty και βγαίνοντας συμμετείχε στη ληστεία που οργανώθηκε από τον μετέπειτα φίλο της πρώην αγαπημένης του.

Το στήσιμο είναι αριστοτεχνικό. Προδοσία μέσα στην προδοσία. Ο Swede καταλήγει αποδιοπομπαίος τράγος για την υπεξαίρεση των κλοπιμαίων της ληστείας, και ταυτόχρονα τσακισμένος από την Kitty. Όταν ένα μέλος της συμμορίας ανακαλύψει πού κρύβεται, πλέον δεν θα κάνει τίποτα για να ξεφύγει. Μετά από μια τέτοια προδοσία, ο θάνατος είναι καλοδεχούμενος. Κάθε αναδρομή στο παρελθόν αποκαλύπτει κάποιο επόμενο στοιχείο της ιστορίας και το κουβάρι ξετυλίγεται αργά και μεθοδικά.

Ο Robert Siodmak γύρισε μια ταινία με εμφανή την κληρονομιά του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Ήταν ένας από τους πολλούς κορυφαίους Γερμανούς εμιγκρέδες που ξέφυγαν από το ναζισμό και διαμόρφωσαν το Χόλυγουντ και ειδικά τη noir σκηνή. Ο γεννημένος στη Δρέσδη Πολωνο-Εβραίος σκηνοθέτης πλήρωσε κι αυτός την προοδευτική και αντιφασιστική του διαδρομή με αυτοεξορία από τις ΗΠΑ μετά το 1952. Ο Herve Dumont αναφέρει ότι ο “Robert Siodmak was blacklisted – or at least “greylisted” in Hollywood”. Κυνηγημένος από την Επιτροπή Μακάρθι ήταν και ο Albert Dekker ο εγκέφαλος της σπείρας στην ταινία, αυτός που κερδίζει το κορίτσι και παίζει σημαντικότερο ρόλο από τον αρχικά αναμενόμενο.

Αυτός όμως που πλήρωσε ακριβά τις ιδέες του και επέμεινε σε αυτές ήταν ο Jeff Corey. Στην ταινία υποδύεται υποδειγματικά ένα μέλος της συμμορίας που δίνει κρίσιμες πληροφορίες λίγες ώρες πριν πεθάνει. Στην πραγματική ζωή, έξι χρόνια μετά αρνήθηκε πεισματικά να καταδώσει «φιλοκομμουνιστές» στην Επιτροπή Μακάρθι και γελοιοποίησε αρκούντως την Επιτροπή. Αποκλείστηκε από τα πλατό για δώδεκα χρόνια, αλλά η υποκριτική τέχνη κέρδισε έναν από τους πλέον επιδραστικούς δασκάλους. Ως δάσκαλος ηθοποιών διαμόρφωσε δεκάδες αστέρια από τον James Dean μέχρι τη Jane Fonda και από τον Jack Nicholson μέχρι τον Anthony Perkins.

Ανεξάρτητα της παρέλασης που κάνουν στην ταινία οι μετέπειτα αντιφρονούντες και κυνηγημένοι, πρόκειται για μια εμβληματική δημιουργία με δύο ισχυρά ατού: Την Ava Gardner και την πλοκή μιας πολυεπίπεδης προδοσίας. Απαραίτητη για όποιον θέλει να απολαύσει τους βασικούς κώδικες του noir σε εξπρεσιονιστικό καμβά. Το 1964 γυρίστηκε remake από τον Don Siegel, με πρωταγωνιστές τον John Cassavetes και την Angie Dickinson.