Ένας ατελείωτος σουηδικός χειμώνας

Between Summer’s Longing and Winter’s End είναι ο αγγλόφωνος τίτλος που αποδίδει καλύτερα τον αντίστοιχο σουηδικό. Πρόκειται για το πρώτο μέρος μιας αριστουργηματικής τριλογίας του Leif Persson που πραγματεύεται τη μετάβαση της πρότυπης σκανδιναβικής χώρας από την αθωότητα στην ενοχή.

Βρισκόμαστε στη Στοκχόλμη, το φθινόπωρο του 1985. Είναι το προοίμιο ενός ατέλειωτου χειμώνα που θα σαρώσει τη Σουηδία. Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα κυριαρχεί, η Σοβιετική υπερδύναμη μπαίνει για τα καλά στην περεστρόικα, υπάρχει ακόμα Ανατολικό και Δυτικό Βερολίνο, τα χιόνια του Ψυχρού Πολέμου έχουν αρχίσει να υποχωρούν, μόνο το λιώσιμό τους θα παρασύρει μια ολόκληρη χώρα τόσο κοντά στη Σοβιετική Ένωση, τόσο μακριά από τις ΗΠΑ. Ή μήπως δεν είναι έτσι;

“Παρασκευή 22 Νοεμβρίου: Στο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ 19.56 και 20.01 έγιναν τρία τηλεφωνήματα στον αριθμό 90000 του Κέντρου Άμεσης Δράσης της αστυνομίας της Στοκχόλμης”.

Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Κράσνερ πέφτει από τον δέκατο πέμπτο όροφο μιας φοιτητικής Εστίας. Με το θάνατό του ανοίγει ο ασκός του Αιόλου.

Το σημείωμα του αυτόχειρα είναι περίεργο:

“Έζησα τη ζωή μου ανάμεσα στη νοσταλγία του καλοκαιριού και στο ψύχος του χειμώνα. Νεότερος συνήθιζα να σκέφτομαι ότι μόλις έρθει το καλοκαίρι θα ερωτευτώ κάποιον που θα μου αρέσει πολύ και τότε θα αρχίσω να ζω πραγματικά. Αλλά όταν έκανα όλα όσα ήμουν αναγκασμένος να κάνω προηγουμένως, το καλοκαίρι είχε περάσει και ότι απόμεινε ήταν το ψύχος του χειμώνα. Και αυτή, αυτή δεν ήταν η ζωή που είχα κατά νου”.

Ο αστυνομικός διευθυντής Γιούχανσον ετοιμάζεται να μεταπηδήσει στην υπηρεσία Διαχείρισης Προσωπικού, βγαίνοντας για λίγο από την ενεργό δράση στο πεδίο της αστυνομικής μάχης.

Ο Μπέκστρεμ είναι κοντός, παχύς και χοντροκομμένος, συνήθως μέθυσος αστυνομικός. Μαζί με τον Βίνμπλαντ της Σήμανσης βιάζονται να κλείσουν σε λίγες ώρες την υπόθεση.

Ο επιθεωρητής εγκληματολογικού Γιάρνεμπρινγκ είναι ο καλύτερος φίλος του Γιούχανσον και δουλεύει στις Έρευνες. Αναλαμβάνει να κλείσει την υπόθεση της “ελεύθερης πτώσης σαν σε όνειρο” του Αμερικανού. Κάτι όμως δεν ταιριάζει με την εύκολη ετυμηγορία της δολοφονίας. Ο νεκρός δημοσιογράφος έχει ένα μήνυμα που απευθύνεται στον Γιούχανσον, τον “έντιμο αστυνομικό της Σουηδίας”. Η υπόθεση είναι διαφορετική από ότι φαίνεται.

Ο Μπεργ είναι Διευθυντής του Γραφείο Επιχειρήσεων της Ασφάλειας. Προσπαθεί να ισορροπήσει εδώ και χρόνια ανάμεσα στις απαιτήσεις των πολιτικών του προϊσταμένων. Να διαβάσει τις επιθυμίες τους, να τους προσφέρει ότι ζητήσουν στο πιάτο ώστε να επιβιώσει στα ανώτατα κλιμάκια. Όταν οι συντηρητικοί παραδίδουν στους σοσιαλδημοκράτες, οι προκλήσεις είναι δυσκολότερες.

Ο Βαλτίν είναι υπαρχηγός του. Πανέξυπνος και διορατικός, αλλά και βαθιά διεστραμμένος, καταδύεται στις σαδιστικές του απολαύσεις. Βγάζει βρώμικες δουλειές, φυλάει όμως και τα προσωπικά του νώτα. Ο προϊστάμενός του μπορεί κάποια στιγμή να θελήσει να τον θυσιάσει.

Ο Ειδικός Σύμβουλος είναι ο άνθρωπος του Πρωθυπουργού. Μακράν ευφυής, καθοδηγεί τους επικεφαλής των υπηρεσιών Ασφαλείας. Συνομιλεί με τον “Καθηγητή” ένα θρύλο των μαθηματικών και των μυστικών υπηρεσιών του παρελθόντος. Παίζει σαν τη γάτα με το ποντίκι τον Μπεργ σπρώχνοντάς τον στη διερεύνηση των ναζιστικών σταγονιδίων εντός των αστυνομικών υπηρεσιών που θεωρούν τον Πρωθυπουργό προδότη.

Στη Σουηδία τα σταγονίδια δεν είναι ακριβώς σταγονίδια. Πρόκειται μάλλον για ισχυρούς κύκλους, αντάξιους του παρελθόντος μιας “ουδέτερης” χώρας κατά τη ναζιστική εποχή. Ο Πρωθυπουργός είναι ο νούμερο ένα “δολοφονήσιμος” στόχος.

Το κύκλωμα της διαφθοράς στις κρατικές υπηρεσίες είναι εκτεταμένο. Η Ασφάλεια θα βάλει κάθε δυνατό εμπόδιο στο δρόμο του Γιούχανσον που με μοναδική μαεστρία και διαίσθηση ξετυλίγει το κουβάρι της “αυτοκτονίας”. Ένα ταξίδι του στην Βιρτζίνια των ΗΠΑ τον φέρνει σε επαφή με την πρώην φίλη του Κράσνερ. Αποδεικνύεται ότι ο επίδοξος δημοσιογράφος ήταν ανιψιός ενός στελέχους της CIA, που του άφησε αρκετά στοιχεία ώστε να γράψει βιβλίο για τη δράση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών στη Στοκχόλμη και ειδικά, για τη στρατολόγηση κάποτε, ενός νεαρού στελέχους, ενός Σουηδού που έμελλε να σταδιοδρομήσει για λίγα χρόνια ως πράκτορας της CIA με το κωδικό όνομα “Προσκυνητής”. Σήμερα ο Προσκυνητής είναι ο πρωθυπουργός της Σουηδίας. Το κείμενο του αυτόχειρα υπήρξε στην πραγματικότητα η επιστολή παραίτησής του “κατάσκοπου που τράβηξε ανατολικά”, από τη μέχρι τότε δράση του.

Αυτό τουλάχιστον θα ανακαλύψει ο Γιούχανσον, υπερβαίνοντας ένα φαύλο σύστημα. Την ίδια ώρα η δυσαρέσκεια κατά του πρωθυπουργού οδηγεί σε σκέψεις και σχέδια που απειλούν τη ζωή του. Όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι δυνητικοί συνωμότες. Ο Πρωθυπουργός παρουσιάζεται σαν κατάσκοπος των Σοβιετικών από την ακροδεξιά, αλλά η “αυτοκτονία” του Αμερικανού οδηγεί στο αντίθετο συμπέρασμα: Υπήρξε κατάσκοπος των Αμερικάνων. Ή μήπως δεν είναι έτσι; Κι αν συνέβαιναν και τα δύο;

Το σύμπαν διαφθοράς, βίας, χειραγώγησης, κυνισμού, εξαγοράς, κινεί τα πιόνια του. Η κόλαση αποκαλύπτεται πίσω από τον Σουηδικό παράδεισο, εκεί που ελάχιστα πράγματα είναι όπως φαίνονται.

Το πολιτικό και γεωστρατηγικό σχόλιο για το σκανδιναβικό πρόβλημα στην ευαίσθητη μεταπολεμική περίοδο είναι ισχυρό:

“Όσον αφορούσε τη Σουηδία, τα χρόνια μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και πάντα από την άποψη της πολιτικής ασφαλείας, μπορούσαν κάλλιστα να συγκριθούν με ένα μακρύ περίπατο σε πάγο που σχηματίστηκε μέσα σε μια νύχτα. Σε τι κινήσεις θα προέβαινε ο μεγάλος γείτονας στα ανατολικά; Στη βάση όλων αυτών υπήρχε μια ιστορία τετρακοσίων χρόνων συνεχών πολέμων και συγκρούσεων με το Ρώσο αντίπαλο. Μια χώρα που τότε κυβερνιόταν από τον Ιωσήφ Στάλιν και η οποία από γεωγραφικής και πολιτικής απόψεως δε βρισκόταν ποτέ άλλοτε τόσο κοντά στη σουηδική επικράτεια. Οι Ρώσοι υπήρχαν στη Φινλανδία, στη Βαλτική, στην Πολωνία, στη Γερμανία, ακόμα και στα δανικά νησιά της Βαλτικής. Όπου κι αν στρεφόσουν έβλεπες μόνο τη ρωσική αρκούδα με τα τεράστια άκρα της, έτοιμη να δώσει το τελειωτικό αγκάλιασμα. Πού να πήγαινε κανείς; Κι αν ετίθετο θέμα φυγής, μόνο σε μια ταλαιπωρημένη Νορβηγία μπορούσες να στραφείς, αλλά αν σκεφτόσουν πώς ήταν φτιαγμένη η σκανδιναβική χερσόνησος, το μόνο πλεονέκτημα ήταν ότι δεν θα χρειαζόταν να τρέξεις πολύ. Το να πας να πέσεις στην αγκαλιά της Δύσης, πάλι, δεν ήταν λύση …Οι Ρώσοι δεν θα επέτρεπαν ποτέ κάτι τέτοιο και δεν χρειάζονταν καν να κηρύξουν τον πόλεμο σε κάποιον για να του δώσουν να καταλάβει γιατί δεν γίνονταν τέτοια πράγματα …Οπότε απέμενε μόνο το πολιτικό διπλό παιχνίδι: κουνάς φιλικά το χέρι στους Ρώσους κρατώντας όρθια και την ταμπέλα περί “αυστηρής σουηδικής ουδετερότητας” – μέχρι να σου μουδιάσουν και τα δύο χέρια αν ήταν απαραίτητο – και ταυτόχρονα παίζεις κάτω από το παιχνίδι με τους Αμερικανούς στρατιωτικούς. Παίρνεις όλη τη βοήθεια που χρειάζεσαι χωρίς να σε ανακαλύπτουν… Στον κόσμο αυτής της ορθολογικής πολιτικής δεν υπήρχε χώρος για συναισθήματα και μόλις οι πιέσεις από την Ανατολή άρχισαν να γίνονται λιγότερες, ήρθε και η ώρα να χαλαρώσουν οι δεσμοί με τη Δύση”.

Ο Πέρσον αποδομεί με κατεδαφιστικό τρόπο όλους τους μύθους: Τη μεταπολεμική σουηδική ουδετερότητα, το σοσιαλδημοκρατικό κράτος δικαίου, τη σκανδιναβική διαφάνεια του κρατικού μηχανισμού, τους νοσταλγούς των ναζί που κρύβονται κάτω από το κέλυφος της σύγχρονης ευρωπαϊκής δημοκρατίας.

Ο Πρωθυπουργός θα δολοφονηθεί λίγους μήνες αργότερα. Ο Πέρσον δίνει τη δική του εκδοχή. Η κρατική Ασφάλεια θα παίξει κεντρικό ρόλο. Οι έρευνες που θα ακολουθήσουν δεν θα δείξουν κανέναν πειστικό ένοχο, καθώς θα βολοδέρνουν ανάμεσα στην ακροδεξιά και σε Κούρδους πρόσφυγες.

Έτσι κορυφώνεται ο Σουηδικός χειμώνας της ύστερης μεταπολεμικής περιόδου. Με την επίφαση μιας χώρας πολιτισμένης και ευνομούμενης, που όμως είκοσι χρόνια μετακομμουνιστικού κόσμου δεν αρκούν για να αφαιρέσουν τις σκιές από το δημόσιο βίο της.

Ο Πέρσον δεν γράφει απλά μια θεωρία συνωμοσίας.

Γράφει ένα μεγάλο μυθιστόρημα για την πολιτική και το έγκλημα. Στα χνάρια των αριστοτεχνικών ιστών αράχνης του Λε Καρέ. Στα χνάρια και της αμερικανικής τριλογίας θανάτου του Ελρόυ. Εξαιρετική γραφή, μοναδική πλοκή, όμορφοι χαρακτήρες. Να το διαβάσετε; Οπωσδήποτε!